Maar ook als mensen zich bij mij aanmelden, hoor ik ze vaak zeggen dat ze vermoeden dat ze een burn-out hebben. Het lijkt wel of iedereen tegenwoordig denkt dat ze zelf een diagnose kunnen stellen. En dat is best, net als bij andere aandoeningen, gevaarlijk. Want hoe weet je welke informatie op het internet betrouwbaar is? Heb je je wel gerealiseerd dat er ook iets anders met je aan de hand kan zijn? Daar komt nog bij dat je, als het over jezelf gaat, blinde vlekken hebt en het lastig is om zaken en omstandigheden in het juiste perspectief te zien.

Laatst maakte ik een afspraak voor een persoonlijk gesprek met iemand die mij zojuist had verteld dat hij een burn-out heeft. Toen we bespraken waar en wanneer de afspraak is, vertelde hij me dat het geen probleem is om naar mij toe te komen (ook al was het ruim 45 minuten rijden!). Hij kon zich goed concentreren en reed regelmatig hele stukken om even tot zichzelf te komen… 

Of zoals vanmorgen toen ik iemand hoorde vertellen dat ze gisteren ruim 35 km heeft gewandeld en dat het met de beweging dus wel goed zit. 

Mentale én fysieke uitputting

Is hier dan wel sprake van een burn-out, of is het iets anders? Een goede en gedegen analyse is echt noodzakelijk om vast te stellen wat er precies aan de hand is. Heel vaak is het geen burn-out!

Een burn-out is namelijk niet alleen een mentale staat van uitputting, maar ook zeker een fysieke staat van uitputting. Wanneer je een echte burn-out hebt, weet je niet meer hoe het koffieapparaat werkt en voel je je alsof je lijf extra zwaar is en het moeite heeft om een fysieke inspanning te doen. Zowel mentaal als fysiek ben je te lang teveel over je eigen grenzen gegaan en heb je je eigen denkbeeldige batterij leeg getrokken.

De burn-out lijkt wel een gemakkelijk vast te stellen aandoening, maar dat is het beslist niet. Het is dan ook sterk af te raden om zelf op zoek te gaan naar informatie en een eigen diagnose te stellen. Laat dit alsjeblieft aan deskundigen over. 

De meeste mensen die ik in de afgelopen 15 jaar heb gesproken (zowel privé als zakelijk) hadden geen burn-out, maar andere mentale problemen. En als je niet echt precies weet wat er aan de hand is, dan kun je het ook niet oplossen. Ook omdat er, als er wel degelijk sprake is van een burn-out, verschillende nuances mogelijk zijn die allemaal een andere aanpak nodig hebben.

Definities burn-out

Maar wanneer is het dan wel een burn-out? Laten we het eens op een rijtje zetten. Allereerst mijn eigen definitie van een burn-out:

Een burn-out is een uitputtingsreactie van lichaam en geest op een (jaren)lange periode van (werk)stress. Het belangrijkste kenmerk is het verlies van energie en het gevoel dat de emotionele reserves zijn uitgeput. De accu is dus helemaal leeg. De uitputting geeft je het gevoel op afstand te staan van je werk en van mensen uit je omgeving. Hierdoor kun je een prikkelbare, cynische houding tegenover collega’s en de mensen om je heen hebben. Dat alles kan ervoor zorgen dat je op je werk minder goed presteert en je gaat twijfelen aan je eigen kunnen.

Psychiaters en therapeuten stellen alle psychische stoornissen vast aan de hand van de Diagnostic and Statical Manual, vijfde editie, oftewel DSM-V. Als we kijken naar de omschrijving van een burn-out volgens de DSM V (waar het overigens een “aanpassingsstoornis” heet omdat burn-out officieel geen diagnose is), dan komen we de volgende omschrijving tegen:

• A. Het ontwikkelen van emotionele en gedragsmatige symptomen als reactie op (een) aanwijsbare stressor(en) die optreden binnen drie maanden na het begin van de stressor(en).
• B. Deze symptomen of gedragingen zijn klinisch significant zoals blijkt uit één van de of beide volgende kenmerken:
  1.  duidelijke lijdensdruk die niet in verhouding staat tot de ernst of intensiteit van de stresssor
  2. significante beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren.

• C. De stressgerelateerde stoornis voldoet niet aan de criteria voor een andere psychische stoornis en is niet slechts een exacerbatie van een reeds bestaande psychische stoornis.

• D. De symptomen zijn geen uiting van normale rouw.

• E. Zodra de stressor of de gevolgen daarvan zijn verdwenen is, persisteren de symptomen niet langer dan nog eens zes maanden.

Subtypes

• met sombere stemming
• met angst
• met gemengd angstige en sombere stemming
• met een stoornis in het gedrag
• met een gemengde stoornis van emoties en gedrag
• ongespecificeerd

Duur

• Acuut: symptomen duren korter dan zes maanden.
• Persisterend (chronisch): symptomen duren zes maanden of langer.

Uit deze taaie omschrijving kun je concluderen…

• dat een periode van stress vooraf gaat aan een burn-out.
• Ook zijn er verschillende varianten van een burn-out die allemaal een andere aanpak nodig hebben om tot een goed en duurzaam herstel te komen.

Teveel of te lang

Stress op zich hoeft niet negatief te zijn en een beetje stress is helemaal niet erg. Integendeel: het helpt je juist om beter te functioneren of te presteren. Het houdt je scherp en zorgt dat je boven jezelf kunt uitstijgen.

Wanneer we stress ervaren, gebeurt er fysiek ook van alles. Je merkt dat doordat je polsslag versnelt, je spieren zich spannen en door een snellere en diepere ademhaling. Het zorgt ervoor dat we adequaat reageren in stresssituaties. Wanneer de stressfactor verdwenen is, gaat er een seintje van de hersenen naar de bijnieren en bijnierschors om de productie van het stresshormoon te stoppen.

Wanneer de spanning echter te hoog is of te lang duurt, dan kan de spanning onvoldoende wegvloeien en kunnen lichaam en geest zich niet meer herstellen naar het “gewone stressniveau”. Het lichaam blijft dan teveel cortisol  en (nor) adrenaline aanmaken. Op de langere termijn kan dit verschillende klachten veroorzaken zoals: slecht slapen, pijn (hoofdpijn, maagpijn, spierpijn, etc), vermoeidheid en/of een “kort lontje”. 

Op de nog langere termijn raken de bijnieren uitgeput en deze uitputting zorgt voor het gevoel van “opgebrand zijn.” Doordat de stressreactie in stand blijft en het lichaam niet meer kan normaliseren ontstaan er storingen die ook voor lichamelijke reacties kunnen zorgen. Lichaam en geest zullen er samen van alles aan doen om je te laten merken dat “de koek op is” en je zult moeten stoppen met wat je zo uitput. Dat kan zich uiten in huilbuien maar ook in hartkloppingen en druk op de borst.

Meestal is het iets anders

In de omschrijving van de DSM V lees je ook dat er eerst andere aandoeningen moeten worden uitgesloten voordat we kunnen spreken van een burn-out. Wij doen dat ook en kunnen daarom ook pas na de analysefase vaststellen of er sprake is van een burn-out of toch iets anders, zoals een bore-out, trauma gerelateerd probleem of depressie.

Het is trouwens meestal iets anders dan een burn-out.